Iedereen kent de angstaanjagende verhalen over rechtszaken die jarenlang duren omdat de van elkaar gescheiden echtgenoten niet tot overeenstemming kunnen komen over de gevolgen van de echtscheiding, zoals de verdeling van het tijdens huwelijk opgebouwde vermogen, de berekening van wederzijdse vergoedingsrechten en de alimentatie.
Langdurige rechtszaken kunnen worden voorkomen door bij echtscheiding in goed overleg afspraken te maken over de gevolgen van de echtscheiding en die afspraken in een schriftelijke overeenkomst vast te stellen. Die schriftelijke overeenkomst wordt doorgaans een echtscheidingsconvenant genoemd. Met een echtscheidingsconvenant in de hand kunnen echtelieden gezamenlijk erop toezien dat de echtscheiding en de gevolgen daarvan binnen een betrekkelijk korte termijn kunnen worden vastgesteld, nageleefd en afgewikkeld.
Een belangrijke vereiste voor de totstandkoming van een echtscheidingsconvenant is dat bij partijen daadwerkelijk de wil en bereidheid bestaat om met elkaar om tafel te zitten, openheid van zaken te geven en tot afspraken te komen.
Alhoewel het echtscheidingsconvenant dé manier is om snel en (kosten)efficiënt te scheiden, moet men erop toezien dat het convenant op zorgvuldige wijze tot stand komt en de wil en overeenstemming van beide partijen goed worden verwoord. Zo kan men waarborgen dat het convenant door partijen ook zal worden nageleefd en dat geen van de partijen zal trachten om alsnog via een gerechtelijke procedure het convenant van tafel te vegen. Om er zeker van te zijn dat de inhoud van het convenant overeenstemt met de wil van partijen, is het noodzakelijk dat partijen weten wat hun wederzijdse rechten en plichten bij echtscheiding zijn, zodat zij kunnen begrijpen wat de gevolgen zijn van de door hen bij echtscheiding gemaakte afspraken. Een echtscheidingsconvenant laat zich namelijk niet snel vernietigen, ontbinden of wijzigen. Hierover meer in een latere column.
Een echtscheidingsconvenant wordt op grond van de wet aangemerkt als een vaststellingsovereenkomst. Een vaststellingsovereenkomst is een bij wet geregelde bijzondere overeenkomst met als doel om rechtsonzekerheid of geschillen te voorkomen of buiten rechte op te lossen. Het is een overeenkomst waarin partijen afspraken over bepaalde rechtstoestanden maken, welke afspraken partijen binden. Partijen zijn daarbij bevoegd om af te wijken van rechten en aanspraken, die hen op grond van de wet toekomen. De wettelijke regeling inzake de vaststellingsovereenkomst bepaalt zelfs dat een vaststelling in die overeenkomst op vermogensrechtelijk gebied ook geldig is, al blijkt die vaststelling in strijd te zijn met dwingend recht. Deze wettelijke bepaling maakt de vaststellingsovereenkomst bij uitstek geschikt om geschillen of (rechts)onzekerheden buiten de rechtbank te voorkomen en op te lossen. De wettelijke definitie van de vaststellingsovereenkomst vindt men in artikel 7:900 BW.
Een voor velen sprekend voorbeeld is de vaststellingsovereenkomst tussen een werkgever en werknemer bij de beëindiging van een dienstverband. Werkgever en werknemer kunnen bijvoorbeeld in een arbeidsgeschil verwikkeld zijn geraakt vanwege een door de werkgever gegeven ontslag dat volgens de werknemer nietig is. Desondanks kunnen zij bij vaststellingsovereenkomst vaststellen dat zij onder nog na te komen voorwaarden met wederzijds goedvinden uit elkaar gaan. Met het aangaan van een dergelijke overeenkomst doet de werknemer
afstand van het recht om nadien alsnog de gevolgen van een nietig ontslag aan te vechten en de werkgever koopt het risico af van rechtsonzekerheid over de geldigheid van het eerder gegeven ontslag.
In geval van echtscheiding kunnen alle gevolgen daarvan bij convenant worden bepaald. Denk bijvoorbeeld aan het vaststellen van de goederen en schulden die onderdeel vormen van het te verdelen vermogen, de waarde van die goederen en schulden of de wijze waarop die worden bepaald, de toedeling van goederen en schulden aan ieder van de voormalig echtelieden, en de wijze van betaling van eventuele wettelijke vergoedingsrechten. De in het convenant te regelen onderwerpen zijn divers, afhankelijk van de rechtstoestand en rechtspositie van de (voormalig) echtelieden. Het convenant kan tevens met een ouderschapsplan worden aangevuld.
Omdat een convenant in de vorm van een vaststellingsovereenkomst zich niet zomaar laat ontbinden, vernietigen of wijzigen, en het doel ervan is om zonder te veel kleerscheuren van elkaar te kunnen scheiden, is het belangrijk dat het convenant volledig is en is toegespitst op elk geval dat het betreft. Het is daarbij aan partijen en aan hun juridisch adviseur de taak om ervoor te zorgen dat het convenant de wil, intentie en overeenstemming van partijen zo duidelijk mogelijk verwoordt. Dit is in geen geval onmogelijk en bespaart de hoge kosten die met een langdurige vechtscheiding gepaard kunnen gaan.